नोबेल पारितोषिके एकाच संस्थेकडून दिली जात नाहीत, तर अल्फ्रेड नोबेल यांच्या इच्छापत्रानुसार वेगवेगळ्या संस्थांकडून दिली जातात:
| क्षेत्र | देणारी संस्था | ठिकाण |
| भौतिकशास्त्र (Physics) | रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेस | स्टॉकहोम (स्वीडन) |
| रसायनशास्त्र (Chemistry) | रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेस | स्टॉकहोम |
| औषधशास्त्र किंवा शरीरक्रियाविज्ञान (Medicine/Physiology) | कॅरोलिंस्का इन्स्टिट्यूटमधील नोबेल असेंब्ली | स्टॉकहोम |
| साहित्य (Literature) | स्वीडिश अकादमी | स्टॉकहोम |
| शांतता (Peace) | नॉर्वेजियन नोबेल समिती (पाच सदस्य) | ओस्लो (नॉर्वे) |
| अर्थशास्त्र (Economic Sciences) | रॉयल स्वीडिश अकादमी ऑफ सायन्सेस | स्टॉकहोम |
अर्थशास्त्रातील पुरस्कार 1968 मध्ये स्वीडिश नॅशनल बँकेने नोबेलच्या स्मृतिप्रीत्यर्थ सुरू केला.
बक्षीस रक्कम आणि समारंभ
प्रत्येक विजेत्याला मिळते:
सुवर्णपदक
रोख रक्कम (२०२५ मध्ये सुमारे ११ दशलक्ष स्वीडिश क्रोनर, म्हणजेच सुमारे १.२ दशलक्ष अमेरिकी डॉलर्स)
ही रक्कम नोबेल फाउंडेशन व्यवस्थापित करते.
समारंभ १० डिसेंबरला अल्फ्रेड नोबेल यांच्या मृत्यूदिनी आयोजित केला जातो.
स्टॉकहोममध्ये विज्ञान, साहित्य आणि अर्थशास्त्राचे पुरस्कार दिले जातात.
ओस्लोमध्ये शांततेचा पुरस्कार दिला जातो.
नामांकन प्रक्रिया कशी असते?
नोबेल नामांकन प्रक्रिया पूर्णपणे गुप्त आणि स्वायत्त असते.
प्रत्येक क्षेत्रातील नोबेल समित्या ठराविक पात्र व्यक्तींना नामांकन देण्याचे आमंत्रण देतात.
नामांकन कोण करू शकते:
संबंधित क्षेत्रातील तज्ञ, प्राध्यापक, संशोधक,
मागील नोबेल पारितोषिक विजेते,
काही सरकारी किंवा आंतरराष्ट्रीय संघटनांचे प्रतिनिधी (विशेषतः शांततेसाठी).
स्वतःचे नामांकन करता येत नाही.
सर्व नामांकने ३१ जानेवारी पर्यंत स्वीकारली जातात, त्यानंतर समित्या सर्व नावे गुप्त ठेवून मूल्यांकन करतात.
प्रत्येक वर्षी फक्त काही व्यक्तींनाच सार्वजनिकपणे पुरस्कार जाहीर होतो, बाकी नामांकने ५० वर्षे गोपनीय ठेवली जातात.
नोबेल शांतता पुरस्कार (ओस्लो, नॉर्वे)
हा पुरस्कार नॉर्वेजियन नोबेल समिती देत असते.
हा पुरस्कार मागील वर्षातील किंवा चालू काळातील शांततेसाठी केलेल्या महत्त्वपूर्ण प्रयत्नांबद्दल दिला जातो.
About The Author
